Şizofreni ve Psikososyal İşlevsellik

Şizofreni ve Psikososyal İşlevsellik

Şizofreni hastalarında belirtilerde düzelme ve iyileşme söz konusudur. Şizofrenideki iyileşmeyi değerlendirirken psikososyal işlevselliğin geliştirilmesi en önemli tedavi hedeflerinden biri olmalıdır. Psikososyal işlevsellik sosyodemografik özellikler, pozitif, negatif ve bilişsel belirtilerden doğrudan etkilenmekle birlikte, kısmen onlardan bağımsız bir alan olarak kendi başına değerlendirilebilir. Örneğin bir şizofreni hastasının şizofreni belirtileri tamamen iyileşmediği halde psikososyal işlevselliğinde iyileşme olabilir.

Psikososyal işlevsellik hastanın bağımsız yaşayabilmesini, kendisine bakabilmesini, uygun sosyal ilişkiler kurabilmesini, çalışabilmesini, sevebilmesini ve üretken olabilmesini tanımlamaktadır.

Toplumda şizofreni hastalığına ve hastalarına yönelik damgalayıcı tutum hastaların psikososyal işlevselliğini olumsuz etkilemektedir. Hastaların sosyal ve mesleksel işlevselliklerini arttırmak için toplumdaki damgalayıcı tutumla mücadele etmek gereklidir. Toplumdaki damgalayıcı tutumun yanısıra hastaların kendi içlerinde geliştirdiği ve kendilerine karşı toplumdakine benzer damgalayıcı tutum gösterdikleri son yıllarda dikkat çekmektedir. Bu hastaların psikososyal işlevselliklerini olumsuz etkilemektedir. Bunun azaltılması için hastalar ve ailelerine yönelik psiko-eğitim görüşmeleri yapılmasında yarar vardır.

Psikososyal işlevsellik ile tedavi işbirliği arasında doğrudan ilişki vardır. Tedavi işbirliği tedavinin kendisinden (tedavinin etkin olması ve ilaç yan etkileri), hasta ve hasta yakınının klinik özelliklerinden, hasta hekim ilişkisinden etkilenmektedir. Psikososyal işlevselliğin iyileştirilmesi için etkin bir tedavi işbirliğinin sağlanması gereklidir.

Hastaların psikososyal işlevsellikleri en fazla hastaların yaşadıkları psikoz süresinin kısa olmasından ve bilişsel işlev düzeylerinin iyi olmasından olumlu etkilenmektedir. Son yıllarda çeşitli bilişsel işlevler arsından "sosyal biliş" psikososyal işlevsellikle daha fazla ilişkili bulunmuştur. Hastalardaki sosyal biliş bozukluğunu iyileştirebilen bazı psikoterapi yöntemleri geliştirilmektedir.

Hastaların psikososyal işlev düzeylerini ölçmek son derece önemli ve gereklidir. Ancak şizofreni hastalarına kısa zaman ayrılan muayene pratiklerinde kolay uygulanabilen ölçüm ve değerlendirme araçlarının geliştirilmesi zorunludur. Bunun için çok temel birkaç sorun alanının seçilip bu alanda görüşme yapılması önerilmektedir. Örneğin hastanın 24 saatini nasıl geçirdiği sorulabilir. Gündelik işlere katkısı ve insan ilişkileri (kimlerle ve ne sıklıkla görüştüğü, neler konuştuğu vb) araştırılabilir. İzleyen görüşmelerde hastayla anlaşma sağlanan herhangi bir psikososyal işlevsellik alanında neler yapabildiği ele alınabilir.

Şizofreni hastalarının psikososyal işlevsellik düzeylerini geliştirmek için gündüz hastaneleri, yarı yol evleri, psikososyal rehabilitasyon merkezleri, korumalı evler ve korumalı iş alanları gibi hastane dışı sağlık merkezlerinin mutlaka geliştirilmesi gereklidir. Ayrıca bu merkezlerde rehabilitasyon alanında bilgili ve deneyimli ekiplerin kurulması, ekip çalışmasının gerçekleşmesi zorunludur. Ülkemizde bu amaçla kurulmuş olan Toplum Ruh Sağlığı Merkezlerinin geliştirilmesi gerekmektedir.

Psikososyal işlevselliğin geliştirilmesi öncelikle hastanın ilaç tedavisine olumlu yanıt vermesiyle doğrudan ilişkilidir. Yanıt alınamayan hastalarda mutlaka farklı ilaç tedavileri ve tedavi işbirliği gözden geçirilmelidir. Genellikle ilaç tedavisi şizofrenide tek başına yeterli olmamaktadır. İlaç tedavisi yanısıra uygulanabilecek psiko-eğitim, bilişsel davranışçı tedaviler, bilişsel yeniden düzenleme vb psikososyal tedavilerin uygulanması gerekmektedir. Hastayla kurulan olumlu psikoterapötik ilişki hastanın psikososyal işlevselliğini geliştirmede motor güç olabilir.

Şizofreni hasta yakınları ya da bakım veren kişiler mutlaka hastaların tedavilerine katılmalı, ya da hekim en azından onların tedaviye katılmalarını sağlamalıdır. Hasta yakınlarının desteğinin sağlanması hastaların psikososyal işlevselliklerini geliştirmelerini sağlayabilir.

Psikososyal işlevselliğin geliştirilmesi şizofreni hastalarının toplumla yeniden bütünleşmesini sağlayabilir. Ülkemizde bu konudaki en önemli engel işlevsellik düzeyi iyi olan hastaların iş bulma olasılığının çok zayıf olmasıdır. Bu nedenle tedavide iyileşmeyi sağlamak ve hastaların psikososyal işlevselliklerini arttırmak için mutlaka hastalara korunaklı ve kısmi zamanlı iş olanakları sağlanması zorunludur.





Diğer Yazılar